Patricia De Martelaerepad (Wezemaal)

Kort

Het Patricia De Martelaerepad is vernoemd naar deze bijzondere inwoner als eerbetoon voor haar culturele en wetenschappelijke bijdrage.

Duiding

In het voorjaar van 1957 op 16 april werd in het Oost-Vlaamse Zottegem in het gezin van Armand De Martelaere en Simone D’Hauwers een dochter geboren die de voornamen van Patricia Marie Madeleine Godelieve kreeg. Haar voornaam werd door haar ouders vereenvoudigd tot Patricia.

Na haar lagere school in Oudergem, waar zij toen woonde, begon Patricia de humaniora aan het Mater Dei-Instituut in Sint-Pieters-Woluwe. Patricia startte er haar middelbaar onderwijs in het schooljaar 1969-1970 in de zesde Latijnse, om in het schooljaar 1974-1975 het middelbaar onderwijs te beëindigen in de richting Latijn-Wetenschappen.

Op dertienjarige leeftijd debuteerde ze met het jeugdboek 'De Koning van de wildernis' bij de Gentse uitgeverij Gakko. Ze was op het idee gekomen het manuscript in te sturen bij de Gentse uitgeverij nadat ze een 'poëzie voor jongeren' had gewonnen. Muziek was ook één van haar bezigheden. Ze speelde piano, later kwamen daar nog viool-, gitaar- en harplessen bij. In 1973 behaalde Patricia de eerste prijs notenleer aan het Brussels Conservatorium.

Zij studeerde filosofie aan de Katholieke Universiteit Leuven, waar zij in 1984 promoveerde op een proefschrift over de Schotse verlichtingsfilosoof David Humes 'De wetenschap en het gewone denken', dat in 1987 werd uitgegeven onder de titel 'Humes 'gematigde' scepticisme: futiel of fataal?'.

Joep Dohmen, hoogleraar aan de Universiteit van Utrecht voor Humanistiek getuigde hierover: “Dankzij een gelukkig toeval heb ik vijfentwintig jaar geleden de promotie van Patricia De Martelaere over David Hume mogen meemaken. Het werd een fascinerend, bijna vier uur durend debat tussen een jonge, ambitieuze studente en drie gearriveerde hoogleraren: Roelants, De Dijn en de Hume-specialist Gabriel Nuchelmans. Een nieuwe ster was verschenen aan het filosofisch firmament.”

De Martelaere stelt in haar proefschrift dat Humes scepticisme fataal is omdat hij radicaal is en futiel omdat het toch allemaal theorie is. Ze kan zelfs het belang van de filosofie relativeren.

Meer dan twintig jaar lang doceerde Patricia De Martelaere aan de Katholieke universiteiten van Brussel, Leuven en Tilburg. Haar studenten vonden het een genoegen om van haar les te krijgen omwille van haar heldere observaties en intellectuele integriteit.

De Martelaere publiceerde onder andere over Schopenhauer, Nietzsche, Freud, Wittgenstein en Derrida. Patricia was in 1992 betrokken bij de oprichting van het Filosofie Magazine.

In 1988 verscheen haar eerste roman 'Nachtboek van een slapeloze' die prompt werd genomineerd voor de NRC-prijs. Ze kreeg er meteen de prijs ‘voor het beste debuut’ voor. Het jaar nadat haar eerste boek verscheen werd zij lid van de kernredactie van Dietsche Warande en Belfort. Het boek 'De schilder en zijn model' verscheen in 1989. Nog een jaar later verschijnt de roman 'Littekens'. Die roman kreeg een nominatie voor de AKO-literatuurprijs.

Haar eerste essaybundel werd in 1993 gepubliceerd, 'Een verlangen naar ontroostbaarheid en dood'. De essaybundel werd bekroond met de Jan Gresshofprijs en genomineerd voor de AKO-literatuurprijs. In 1997 volgde een tweede bundel essays, 'Verrassingen', waarvoor ze in 2000 de Vlaamse Cultuurprijs voor essay en kritiek (periode 1997-1999) kreeg.

Als dichter debuteerde ze in 2000 in het Nederlands cultureel en literair tijdschrift 'De Gids'. Twee jaar later verscheen de bundel 'Niets dat zegt'. Zoals de titel al doet vermoeden komt ook in haar poëzie de (taal)filosofische achtergrond terug. Een jaar later werd de roman 'Het onverwachte antwoord' alweer genomineerd voor de AKO- en de Libris Literatuurprijs. In 2005 kreeg ze de Gouden Uil Publieksprijs voor deze roman. Een jaar later in 2006 kreeg De Martelaere de Vijfjaarlijkse Prijs voor proza van de Koninklijke Academie voor de Nederlandse Taal- en Letterkunde.

In de laatste jaren van haar leven ontwikkelde ze een levende belangstelling voor het Chinese taoïsme en studeerde ze ook Chinees. Haar laatste boek was de studie 'Taoïsme: de weg om niet te gaan' (2006). Over de moraal van deze oosterse levensbeschouwing schrijft zij aan het slot: "Het heeft geen zin te willen bloeien in de herfst, of te willen overleven in de aanschijn van de dood (…) het niet te aanvaarden zal niet alleen de loop der dingen niet veranderen, maar leidt ook niet tot inzicht in de werkelijkheid".

Toen haar echtgenoot Rudi Smets in 1995 spoorloos verdween, waarschijnlijk verdronk hij tijdens een boottocht naar Engeland, moesten zij en haar twee kinderen zich door een lange periode van verdriet en juridische onzekerheid slaan. Twee jaar voor haar overlijden hertrouwde Patricia met Tom Van Hove.

Eredoctoraat en postuum bekroning

De Universiteit voor de Humanistiek te Utrecht bestond in 2009 twintig jaar. Op 9 januari werd dit in de Janskerk in Utrecht gevierd met een lustrumviering en symposium, met als centraal thema de betekenis van de natuurwetenschappen voor het humanisme en de humanistiek. Een opmerkelijk thema waar de universiteit nu klaar voor was, volgens rector magnificus Hans Alma. Tijdens de lustrumviering werden er ook eredoctoraten uitgereikt, onder meer aan Patricia De Martelaere.

Tijdens de 33ste editie van 'Het Andere Boek' in het Zuiderhuispers in Antwerpen werden ook literaire onderscheidingen uitgereikt. Patricia De Martelaere werd postuum bekroond voor het beste tijdschriftartikel met haar laatste tekst 'Bestaat U?'.

Overlijden

Op 4 maart 2009 overleed Patricia De Martelaere te Wezemaal, vier maanden nadat ze van de artsen het bericht had vernomen dat ze een hersentumor had en genezing niet meer mogelijk was. De uitvaartdienst vond plaats in de Sint-Martinuskerk van Wezemaal op woensdag 11 maart 2009 om 11 uur. Patricia lag opgebaard in een open kist. Op de deur van de kerk hing een papier waarop stond dat de familie het niet op prijs stelde dat er gefilmd of gefotografeerd werd. Zij werd begraven op het plaatselijk kerkhof in Wezemaal in de buurt van het graf van haar vader. Op haar graf ligt een eenvoudige witte steen.

Op 28 mei 2024 verleende de gemeenteraad van Rotselaar de benaming 'Patricia De Martelaerepad' als een blijvend eerbetoon aan deze bijzondere inwoner voor haar culturele en wetenschappelijke bijdrage.

Taoïsme

Taoïsme is de stroming die genoemd is naar de 'Dao De Jing', het boek van de Weg en de Deugd. De openingszin daarvan luidt: De eeuwige Tao kan niet in woorden worden uitgedrukt. Straffe vrouw dus, die daarover 169 pagina’s schrijven kon. Ze omschreef het zelf als 'een weg om niet te volgen'. De Tao “is geen specifieke weg die kan worden gegaan, maar een weg die samenvalt met de stilstand en de aankomst, en daardoor met alle wegen”, aldus De Martelaere. De beste houding volgens haar? Het eigen ‘ik’ loslaten, en het leven nemen zoals het komt.

'Dao De Jing', deel 44

Wat is je dierbaarder: je goede naam of je lichaam?
Wat is je meer waard: je bezittingen of je gezondheid?
Wat brengt meer problemen: slagen of falen?

Vandaar dat hoe meer je begeert, hoe meer je zult moeten uitgeven.
Hoe meer je hebt vergaard, hoe meer je zult moeten verliezen.

Wie tevredenheid kent zal niet worden vernederd.
Wie weet wanneer op te houden, die zal geen kwaad
overkomen en hij zal lang voortleven.

Portret van Patricia De Martelaere.

Cover van 'Het onverwachte antwoord' van Patricia De Martelaere.

Informatie: Jan Vander Elst